در سایه طلا، خون می‌چکد؛ چرا امارات در آتش «بزرگ‌ترین فاجعه بشری روی کره زمین» می‌دمد؟
اکوایران: در حالی‌که جهان سرگرم بحران‌های تازه است، سودان آرام‌آرام در آتش جنگ داخلی می‌سوزد. نبرد میان ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع، میلیون‌ها نفر را آواره کرده و شهرهایی چون الفاشر را به ویرانه بدل کرده است. پشت صحنه این جنگ، رد پای طلا، سیاست و منافع قدرت‌های منطقه‌ای از جمله امارات به‌روشنی دیده می‌شود؛ کشوری که متهم است با ارسال سلاح و پشتیبانی مالی، جنگی خاموش اما ویرانگر را طولانی‌تر کرده است.
به گزارش یالانیوز به نقل از اکوایران، گزارش‌ها از سودان حاکی است که پس از سقوط شهر الفاشر به دست نیروهای موسوم به «پشتیبانی سریع»، هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند.
یادآور نسل‌کشی رواندا
به نوشته میدلیست آی، ویدیوهای منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی صحنه‌های هولناکی از اعدام و تیراندازی به مردم را نشان می‌دهد و تصاویر ماهواره‌ای نیز لکه‌های وسیع خون را روی زمین ثبت کرده‌اند. یکی از پژوهشگران دانشگاه ییل این رخداد را با نسل‌کشی رواندا مقایسه کرده و آن را نشانه‌ای از یک فاجعه انسانی در مقیاسی بی‌سابقه دانسته است.
این رویداد تازه‌ترین فصل از جنگ داخلی میان نیروهای پشتیبانی سریع و ارتش سودان است؛ جنگی که از بهار ۲۰۲۳ آغاز شد و میلیون‌ها نفر را آواره کرده است. در طول این درگیری‌ها، هر دو طرف به ارتکاب جنایت‌های سنگین متهم شده‌اند؛ از قتل‌عام و خشونت جنسی گرفته تا بمباران مناطق مسکونی.
به گفته مقام‌های سودانی، نیروهای پشتیبانی سریع تنها عمل نمی‌کنند و از پشتیبانی امارات متحده عربی برخوردارند. دولت سودان در فروردین ۲۰۲۵ با طرح شکایتی در دادگاه بین‌المللی، امارات را به دست داشتن در این جنایت‌ها متهم کرده است.
چگونه سودان از انقلاب مردمی به جنگ داخلی رسید؟
سودان که در سال ۱۹۵۶ از بریتانیا و مصر استقلال گرفت، حدود سی سال زیر سلطه عمر حسن البشیر اداره می‌شد؛ کسی که در سال ۱۹۸۹ با کودتا دولت منتخب را سرنگون کرد.
در دوران حکومت او، منطقه دارفور شاهد کشتار گسترده، تجاوز و غارت غیرنظامیان بود. این جنایات که بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ رخ داد، باعث شد دادگاه بین‌المللی کیفری بَشیر را به اتهام نسل‌کشی تحت پیگرد قرار دهد.
در سال ۲۰۱۹ و هم‌زمان با خیزش مردمی، ارتش او را از قدرت کنار زد. اما مسیر سودان به سوی دموکراسی دیری نپایید؛ در اکتبر ۲۰۲۱، فرمانده ارتش عبدالفتاح البرهان با کودتایی دیگر قدرت را در دست گرفت.
پس از این تغییر، فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع، ژنرال محمد حمدان دقلو، که بیشتر با نام «حمیدتی» شناخته می‌شود، به عنوان معاون او منصوب شد.
پس از کودتای ۲۰۲۱، دولت نظامی جدید در سودان حالت فوق‌العاده اعلام کرد، رهبران غیرنظامی را بازداشت و هرگونه تظاهرات مردمی را سرکوب کرد. در همین دوران، روابط خود را با کشورهای حوزه خلیج فارس گسترش داد.
اما بحران اصلی در سال ۲۰۲۳ شعله‌ور شد. هیچ‌کس دقیق نمی‌داند چه کسی نخستین گلوله را شلیک کرد، اما تنش میان نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی حمیدتی و ارتش سودان ماه‌ها بود که بالا گرفته بود؛ اختلافی بر سر ادغام نیروهای شبه‌نظامی در ساختار رسمی ارتش.
در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳، نیروهای پشتیبانی سریع به سوی محل اقامت عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش، پیشروی کردند. درگیری‌هایی که از آن روز آغاز شد، خیلی زود به جنگی تمام‌عیار تبدیل شد و شبه‌نظامیان در مراحل اولیه، بخش‌های بزرگی از خارطوم را تصرف کردند. دولت مرکزی هم ناچار شد پایتخت را ترک کرده و به شهر بندری پورت‌سودان پناه ببرد.
بیش از دو سال از آغاز جنگ داخلی می‌گذرد و در این مدت، هزاران سودانی جان خود را از دست داده‌اند. طبق گزارش دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل (اوچا)، نزدیک به ۲۵ میلیون نفر در سودان با ناامنی شدید غذایی روبه‌رو هستند.
شهر الفاشر در شمال دارفور، آخرین پایگاه اصلی ارتش سودان در غرب کشور بود. برآورد می‌شود بیش از یک میلیون نفر در ماه مه ۲۰۲۴، زمانی که نیروهای پشتیبانی سریع این شهر را محاصره کردند، در آن گرفتار شده بودند.
در اوت ۲۰۲۵، «طبقه‌بندی یکپارچه امنیت غذایی» وابسته به سازمان ملل (IPC) اعلام کرد که در اردوگاه‌های آوارگان اطراف شهر، قحطی رسماً آغاز شده است.
شهر الفاشر بیش از ۵۰۰ روز در محاصره بود، تا اینکه در اواخر ماه گذشته به دست نیروهای پشتیبانی سریع سقوط کرد.
نیروهای پشتیبانی سریع چه کسانی هستند؟
ریشه این گروه به شبه‌نظامیان موسوم به جنجوید بازمی‌گردد؛ نیروهایی عرب‌تبار که در اوایل دهه ۲۰۰۰ به دستور عمر البشیر و با حمایت دولت سازماندهی شدند تا شورش گروه‌های دارفوری معترض به فقر و تبعیض را سرکوب کنند.
این نیروها متهم‌اند در آن دوره مرتکب جنایات جنگی گسترده شده‌اند؛ از جمله اعدام‌های بدون محاکمه، شکنجه و تجاوز. در جریان آن درگیری‌ها حدود ۲.۵ میلیون نفر آواره و نزدیک به ۳۰۰ هزار نفر کشته شدند.
در سال ۲۰۱۳، این گروه بازسازماندهی شد و با نام جدید نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) فعالیت خود را ادامه داد. فرماندهی آن به محمد حمدان دقلو (حمیدتی) سپرده شد و عملاً به یکی از بازوهای قدرت عمر البشیر تبدیل شد؛ ابزاری که او می‌توانست در برابر دیگر نهادهای امنیتی از آن استفاده کند.
حمیدتی چگونه به یکی از ثروتمندترین مردان سودان تبدیل شد؟
حمیدتی در سال‌های اخیر از یک فرمانده نظامی به سرمایه‌داری پرنفوذ تبدیل شد که شبکه‌های مالی گسترده‌ای در خارج از کشور، به‌ویژه در امارات متحده عربی دارد. بخش عمده تجارت او بر پایه طلا است و در سال ۲۰۲۳ دارایی او حدود هفت میلیارد دلار برآورد شد.
در حالی‌که ارتش سودان (SAF) به‌طور سنتی پایگاه قدرت خود را در شرق کشور دارد، نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) بیشتر در مناطق غربی، به‌ویژه دارفور، نفوذ دارند.
در سال ۲۰۲۳، حملات نیروهای RSF علیه قوم ماسالیت در شهر الجنینه در دارفور شامل شکنجه، تجاوز و اعدام‌های میدانی بود؛ اقداماتی که باعث شد این گروه به نسل‌کشی متهم شود.
در آوریل ۲۰۲۴، گزارشی از سوی «مرکز رائول والنبرگ» منتشر شد که بعدتر دولت آمریکا نیز آن را تأیید کرد. در این گزارش آمده بود شواهدی «روشن و قانع‌کننده» وجود دارد مبنی بر اینکه نیروهای پشتیبانی سریع و شبه‌نظامیان هم‌پیمان‌شان مرتکب نسل‌کشی علیه قوم ماسالیت شده‌اند.
نقش امارات در حمایت از نیروهای پشتیبانی سریع چیست؟
قدرت‌های مختلفی از بیرون منطقه در جنگ سودان دخالت کرده‌اند. روسیه – از طریق گروه واگنر – در مقاطع مختلف از هر دو طرف حمایت کرده است، در حالی‌که ترکیه و مصر در کنار ارتش سودان (SAF) ایستاده‌اند.
اما امارات متحده عربی شاید تأثیرگذارترین بازیگر خارجی این جنگ باشد. با وجود انکارهای مکرر، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد امارات به‌طور نظامی از نیروهای پشتیبانی سریع حمایت می‌کند و این اقدام را برخلاف تحریم‌های تسلیحاتی انجام داده است.
در آغاز درگیری‌ها، نیروهای پشتیبانی سریع حدود ۱۰۰ هزار نفر نیرو داشتند، در حالی که ارتش سودان حدود ۲۰۰ هزار نفر را در اختیار داشت. با این حال، بسیاری از تحلیل‌گران تداوم و مقاومت RSF را نتیجه حمایت مستقیم و غیرمستقیم حامیان خارجی می‌دانند.
بر اساس گزارشی که «میدل ایست آی» در ژانویه ۲۰۲۴ منتشر کرد، امارات از طریق شبکه‌ای پیچیده از خطوط تدارکاتی و ائتلاف‌ها در کشورهای لیبی، چاد، اوگاندا و مناطق خودمختار سومالی، برای نیروهای پشتیبانی سریع سلاح ارسال کرده است.
نقش مستقیم امارات در جنگ سودان
بر اساس اسنادی از شورای امنیت سازمان ملل که در ژوئیه ۲۰۲۴ افشا شد، در بقایای یک هواپیمای مرتبط با نیروهای پشتیبانی سریع (RSF)، گذرنامه‌های اماراتی پیدا شده بود.
در مه ۲۰۲۵، سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد که امارات در حال ارسال تسلیحات پیشرفته ساخت چین به منطقه دارفور است. این نهاد حقوق بشری شواهدی از انتقال بمب‌های هدایت‌شونده و توپ‌های سنگین ساخت شرکت دولتی چینی نورینکو (Norinco) را شناسایی کرد ، تجهیزاتی که پیش‌تر پایگاه خبری «میدل ایست آی» از استفاده آن‌ها در سودان خبر داده بود.
در اکتبر ۲۰۲۵ نیز، طبق گزارش «وال استریت ژورنال»، نهادهای اطلاعاتی آمریکا تأیید کردند که امارات میزان ارسال پهپادهای چینی و دیگر سامانه‌های تسلیحاتی به نیروهای RSF را افزایش داده است.
امارات دو پایگاه نظامی در سودان دارد: یکی در نیالا در جنوب دارفور و دیگری در الملحه، حدود ۲۰۰ کیلومتری الفاشر، که برای عملیات تدارکاتی و اطلاعاتی از آن‌ها استفاده می‌کند. همچنین از پایگاه بوساسو در سومالی برای انتقال مزدوران کلمبیایی، پروازهای باری و انتقال تجهیزات بهره می‌برد.
چرا امارات درگیر سودان شده است؟
سرمایه‌گذاری امارات در سودان به پایان دوران ۳۰ ساله عمرالبشیر بازمی‌گردد. از سال ۲۰۱۵، ده‌ها هزار سرباز سودانی در قالب ائتلاف عربی به رهبری عربستان و امارات در جنگ یمن جنگیدند. اما زمانی که البشیر با بحران داخلی روبه‌رو شد، امارات حمایت مالی و تدارکاتی خود را قطع کرد. علت آن، نارضایتی ابوظبی از موضع البشیر در قبال محاصره قطر و ارتباط دولت او با اسلام‌گرایان سیاسی عنوان شد.
امروز سودان برای امارات عرصه‌ای راهبردی برای گسترش نفوذ در دریای سرخ و شرق آفریقا به‌شمار می‌رود. این کشور خلیجی منافع اقتصادی بزرگی در سودان دارد، به‌ویژه در بخش معادن و کشاورزی ، از جمله در طلا، که هنوز بخش زیادی از آن استخراج نشده است.
امارات طی سال‌های اخیر به یکی از قطب‌های جهانی تجارت طلا تبدیل شده و این حوزه را ابزاری برای تنوع‌بخشی به اقتصاد وابسته به نفت خود می‌داند. شبکه‌های RSF نقش مهمی در تسهیل و امنیت صادرات طلا دارند؛ حمیدتی و خانواده‌اش مالک شرکتی طلاسازی‌اند که از سال ۲۰۱۷ در زمین‌های تصرف‌شده در دارفور فعالیت می‌کند. برادر کوچک‌تر او، الگونی دقلو، تاجری مقیم امارات است.
علاوه بر این، امارات در پروژه‌های کشاورزی سودان نیز نقش پررنگی دارد. این کشور، سودان را دهه‌هاست به‌عنوان شریک غذایی استراتژیک خود در نظر گرفته، با هدف مقابله با خطر ناامنی غذایی در خلیج فارس.
دو شرکت بزرگ اماراتی، یعنی شرکت بین‌المللی هلدینگ (IHC) و گروه سرمایه‌گذاری جناان (Jenaan)، هم‌اکنون بیش از ۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در سودان را زیر کشت دارند.
امارات همچنین دامنه امپراتوری بندری خود را به سودان گسترش داده است؛ کشوری که در کنار دریای سرخ قرار دارد و حدود یک‌سوم ترافیک کانتینری جهان از مسیر آن عبور می‌کند.
در حالی‌که رقبای غربی می‌کوشند از شرکت دولتی بنادر امارات (DP World) پیشی بگیرند، ابوظبی در سال‌های اخیر پیشنهاد سرمایه‌گذاری ۸ میلیارد دلاری برای ساخت بندر «ابو عمامه» در سواحل سودان را مطرح کرد — طرحی که در نوامبر ۲۰۲۴، در اوج جنگ داخلی، بی‌نتیجه ماند.
همچنین گفته می‌شود دشمنی امارات با ارتش سودان تنها اقتصادی نیست و ریشه‌ای ایدئولوژیک دارد، زیرا ارتش سودان از دوران البشیر، ارتباط نزدیکی با جریان اسلام سیاسی داشته است.
واکنش جهان به نقش امارات در سودان چه بود؟
از زمانی که ارتش سودان در نوامبر ۲۰۲۳ برای نخستین بار به‌طور علنی امارات را به تأمین سلاح برای RSF متهم کرد، واکنش جهانی کند و محتاطانه بوده است.
در مه ۲۰۲۵، دادگاه بین‌المللی دادگستری (ICJ) شکایت سودان علیه امارات را به دلیل نداشتن صلاحیت قضایی رد کرد، چون امارات هنگام امضای کنوانسیون نسل‌کشی در سال ۲۰۰۵، بند مربوط به رسیدگی در این دادگاه را نپذیرفته بود.
در آوریل ۲۰۲۴، امارات در اعتراض به عدم حمایت بریتانیا از خود در نشست شورای امنیت، دیدارهای رسمی با وزرای لندن را لغو کرد.
دو ماه بعد، روزنامه گاردین گزارش داد که مقامات بریتانیایی از دیپلمات‌های آفریقایی خواسته‌اند درباره نقش امارات در سودان سکوت کنند.
واکنش و موضع‌گیری‌های بین‌المللی
در ژانویه ۲۰۲۵، دیوید لَمی، وزیر خارجه وقت بریتانیا، از مرز چاد با سودان بازدید کرد و شرایط انسانی در آن منطقه را «بزرگ‌ترین فاجعه بشری روی کره زمین» توصیف کرد. اما پس از بازگشت به لندن، او از پاسخ‌دادن به پرسش‌های پارلمانی درباره نقش امارات در درگیری سودان طفره رفت.
به گزارش یالانیوز به نقل از گاردین، دولت بریتانیا در حال انجام گفت‌وگوهای محرمانه با نیروهای RSF است و حتی تجهیزات نظامی ساخت بریتانیا نیز در اختیار این گروه قرار گرفته است.
در آوریل ۲۰۲۵، لندن میزبان یک کنفرانس بین‌المللی درباره بحران سودان بود. در این نشست، از امارات دعوت شد اما دولت سودان که تحت سلطه البرهان و ارتش است، به نشست دعوت نشد ، تصمیمی که با واکنش خشم‌آلود خارطوم روبه‌رو شد.
این کنفرانس به‌سرعت با انتقادهای گسترده روبه‌رو شد و رسانه‌ها آن را یک «شکست دیپلماتیک» توصیف کردند؛ چرا که نیروهای RSF هم‌زمان با برگزاری نشست، حمله گسترده‌ای به شهر الفاشر آغاز کردند و سپس از تشکیل دولتی موازی خبر دادند.
نشست لندن همچنین در هدف خود برای ایجاد گروه تماس جهت مذاکرات آتش‌بس ناکام ماند، زیرا میان مصر، عربستان سعودی و امارات بر سر چگونگی پیشبرد روند سیاسی اختلاف‌نظر وجود داشت.
در سپتامبر ۲۰۲۵، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، طرح صلحی را منتشر کرد که با همکاری مصر، عربستان و امارات تدوین شده بود. این طرح شامل آتش‌بس بشردوستانه سه‌ماهه، سپس توافق دائم آتش‌بس و در نهایت تشکیل دولت غیرنظامی می‌شود.
در همین حال، اسرائیل نیز در کنار امارات قرار گرفته و از ارتش سودان (SAF) انتقاد کرده است. در ۳۱ اکتبر، چند روز پس از کشتار نیروهای RSF در الفاشر، حساب رسمی دولت اسرائیل به زبان عربی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق)، ارتش سودان را با اخوان‌المسلمین و حماس مقایسه کرد.
اکوایران | تصویر اقتصاد ایران