دستور کار تهاجمی فرستاده ترامپ در بغداد؛ هدف تهران است یا پکن؟
اکوایران: انتصاب فرستاده‌ای با ریشه‌ی عراقی و لحن آشتی‌جویانه، نشان از تمایل واشنگتن به بازسازی روابطش با بغداد دارد؛ اما پرسش اینجاست که آیا هدف واقعی، ثبات است یا کنترل دوباره‌ی منابع و موازنه‌ی نفوذ تهران و پکن؟
به گزارش یالانیوز به نقل از اکوایران، با بالا گرفتن تنش‌ها و گسترش درگیری‌ها در خاورمیانه، اولین بیانیه‌ی مارک ساوایا، فرستاده‌ی ویژه‌ی آمریکا در امور عراق، در فضایی پرالتهاب منتشر شد و دوباره بحث‌ها درباره جایگاه و استقلال عراق را به جریان انداخت.
بازآرایی قدرت در بغداد
به نوشته شفق‌نیوز، ساوایا که در ۱۹ اکتبر ۲۰۲۵ از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، منصوب شد، تأکید کرده که همه نیروهای نظامی باید زیر نظر دولت مرکزی فعالیت کنند و هیچ گروه مسلحی خارج از چارچوب رسمی کشور نباشد. به گفته‌ی تحلیل‌گران، این موضع نشان می‌دهد واشنگتن به‌دنبال بازآرایی قدرت در عراق است، به‌ویژه حالا که احتمال سرایت درگیری میان ایران و اسرائیل به داخل این کشور بالا رفته است.
ساوایا، تاجر آمریکایی با ریشه‌های کلدانی–آشوری که زاده‌ی عراق است، می‌گوید مأموریتش ترویج «ثبات، استقلال و پیشرفت» در عراق است. او خواستار همکاری نزدیک‌تر بغداد و اربیل و شکل‌گیری «عراقی مستقل و رها از نفوذ خارجی، به‌ویژه از سوی ایران و گروه‌های وابسته به آن» شد.
ترسیم نقشه‌ای تازه در خاورمیانه
مخلد الدریب،کارشناس امور امنیتی، در گفت‌وگو با شفق‌نیوز گفته اقدام اخیر واشنگتن بخشی از تحولی گسترده‌تر است که از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ در منطقه آغاز شده. او توضیح داد: «خاورمیانه در حال تجربه‌ی ترسیم نقشه‌ای تازه است که بر پایه نظم نوین اقتصادی جهان، مسیرهای جدید انرژی و خطوط دریایی رقیب طرح “یک کمربند، یک جاده” چین شکل می‌گیرد».
به گفته‌ی الدریب، عراق ناگزیر از تأثیرپذیری از این تغییرات است. او گفت: «هم‌سویی پیشین بغداد با آنچه محور مقاومت نامیده می‌شود، اجرای طرح آمریکا برای تثبیت نفوذش در منطقه را دشوار کرده است». او افزود تعیین فرستاده‌ی ویژه برای عراق «اتفاقی نیست»، و یادآور شد: «همان‌طور که واشنگتن برای غزه، لبنان و ایران فرستادگانی تعیین کرد، حالا می‌خواهد با تمرکز بر دولت مرکزی، ثبات را در عراق برقرار کند و اجازه ندهد قدرت میان نیروهای پراکنده تقسیم شود».
الدریب پیش‌بینی کرد ساوایا در آستانه‌ی انتخابات آینده‌ی عراق نقش مهمی ایفا کند و بکوشد «نفوذ ایران را کاهش دهد». با این حال، به گفته‌ی او، این رویکرد ممکن است تشکیل دولت را دشوارتر کند و نیاز به «تفاهم‌های تازه میان دولت و گروه‌های مسلح» را افزایش دهد.
چشم‌اندازی یکپارچه
دور تازه تحریم‌های آمریکا علیه نهادها و افراد عراقی، نشانه‌ای از افزایش تدریجی فشاری است که واشنگتن برای پیشبرد سیاست‌هایش در عراق به کار گرفته است.
ایالات متحده چندین بانک، شرکت و بازرگان عراقی را که با گروه‌های مسلح مورد حمایت ایران در ارتباط‌اند، تحریم کرده؛ اقدامی که هم از نظر اقتصادی و هم سیاسی دولت بغداد را تحت فشار قرار می‌دهد.
با محدود شدن دسترسی عراق به تراکنش‌های دلاری حیاتی، این تحریم‌ها باعث شده ابهام در بودجه دولت و روند کار نهادهای رسمی بیشتر شود. این وضعیت، صحنه‌ی سیاسی شکننده‌ی عراق را متشنج‌تر کرده و نگرانی‌ها درباره توانایی دولت در مدیریت این بحران‌های فزاینده را بالا برده است.
توافق نانوشته
حسین‌الدیک، پژوهشگر مسائل اسرائیل و آمریکا از بیت‌المقدس، در گفت‌وگو با شفق‌نیوز گفت که این روزها نوعی توافق نانوشته میان آمریکا، اروپا و اسرائیل شکل گرفته؛ هدفش هم این است که در خاورمیانه هیچ گروه مسلحی بیرون از کنترل دولت‌ها باقی نماند، فرقی نمی‌کند اسمش مقاومت باشد یا شبه‌نظامی. به گفته‌ی او، بیشتر این گروه‌ها زیر نفوذ ایران در کشورهایی مثل عراق، لبنان، یمن و غزه رشد کرده‌اند، اما حالا واشنگتن و متحدانش تصمیم گرفته‌اند این شبکه‌ها را مهار کنند.
الدیک معتقد است وضعیت عراق با بقیه فرق دارد، چون میان نیروهای عراقی و اسرائیل درگیری مستقیمی وجود ندارد. به همین خاطر، ادغام این گروه‌ها در ساختار ارتش عراق «شدنی‌تر و واقع‌بینانه‌تر» است. او توضیح داد که در لبنان و فلسطین آمریکا روی فشار سیاسی یا نظامی برای خلع سلاح حساب کرده، اما در عراق ترجیح می‌دهد با دولت کار کند تا گروه‌ها به شکلی قانونی در سیستم امنیتی کشور جا بگیرند.
او در ادامه گفت: «نمی‌شود یک نسخه را برای همه جا پیچید. عراق، لبنان و فلسطین هرکدام واقعیت اجتماعی و سیاسی خودشان را دارند. برای همین، تمرکز فعلی آمریکا بیشتر روی عراق است؛ جایی که هنوز می‌شود بین دولت و نیروهای غیردولتی تعادلی برقرار کرد، بدون اینکه به درگیری مستقیم کشیده شود.»
بازیابی سیاست عراق؛ فاصله‌ی حرف تا عمل
کمال الزغول، تحلیلگر سیاسی اردنی، هم در گفت‌وگو با شفق‌نیوز گفت اظهارات ساوایا نشان می‌دهد آمریکا بعد از سال‌ها دوباره در حال بازبینی سیاستش در عراق است. او گفت: «آمریکایی‌ها بالاخره فهمیده‌اند انحلال ارتش عراق در سال ۲۰۰۳ اشتباهی بزرگ بود. تکیه بر دولت ملی خیلی پایدارتر از اعتماد به گروه‌های مسلح است.»
به گفته‌ی او، ترامپ از همان دوره‌ی اول ریاست‌جمهوری‌اش طرفدار تقویت دولت‌های ملی بود و می‌خواست حضور آمریکا را در عراق کم کند. «ولی خودش هم می‌دانست تا وقتی نیروهای مسلح غیردولتی در ساختار رسمی جا نیفتاده باشند، خروج واقعی ممکن نیست.»
با این حال، الزغول هشدار داد که ادغام این گروه‌ها با زور نتیجه نمی‌دهد. او گفت: «کشورهای خاورمیانه روی نوعی قرارداد اجتماعی میان مردم و دولت بنا شده‌اند؛ این رابطه را نمی‌شود تحمیل کرد، باید بر سرش به تفاهم رسید». او در پایان گفت اگر هدف آمریکا واقعاً ایجاد ثبات و توسعه باشد، این طرح می‌تواند جواب بدهد؛ اما اگر صرفاً یک بازی سیاسی برای کنترل منابع باشد، به‌محض پایان دوره‌ی ترامپ فرو می‌پاشد.
سه محور یک دستور کار تهاجمی
در همین شرایط، منابع دیپلماتیک آمریکایی فاش کردند که فرستاده ویژه رئیس جمهور آمریکا به عراق، با یک دستور کار تهاجمی وارد بغداد شده است که هدف اصلی آن جایگزینی شرکت‌های نفتی چینی با رقبای امریکایی است.
به نوشته میدلیست نیوز، دیپلمات‌های امریکایی فاش کردند که مارک ساوایا مأموریت خود در بغداد را با یک دستور کار سه‌محوری آغاز کرده است که در صدر آن، عدم تمدید قراردادهای شرکت‌های نفتی چینی در میادین نفتی عراق و جایگزینی آن‌ها با شرکت‌های امریکایی قرار دارد. این منابع تاکید کردند که محورهای اصلی که توسط دونالد ترامپ به ساوایا محول شده، شامل اخراج شرکت‌های نفتی چینی و حمایت از تشکیل دولتی جدید در عراق پس از انتخابات مجلس نمایندگان در ۱۱ نوامبر است که تحت نفوذ جمهوری اسلامی ایران نباشد و گروه‌های الحشد الشعبی و جریان‌های موثر هوادار تهران، بر آن کنترل نداشته باشند.
این منابع تصریح کردند که محور سوم مأموریت ساوایا که باید همزمان با تحویل گرفتن منصبش در بغداد روی آن کار و آن را سازماندهی کند، آماده‌سازی طرحی است که واشنگتن بر اساس آن حرکت خواهد کرد تا یک فرآیند انحلال یا راه حلی واقعی برای جناح‌های الحشد الشعبی پیدا کند چرا که هدف این است که آمریکا از تأثیرات و سلطه آن‌ها در داخل عراق خلارهاص شود، زیرا این گروه‌ها به عنوان پشتیبان استراتژیک و نظامی ایران در عراق به شمار می‌آیند.
مهار نفتی پکن؟
بر اساس این گزارش، اولویت اصلی ساوایا که از اهمیت بالایی برای ترامپ برخوردار است، مدیریت یک عملیات آمریکایی برای جلوگیری از تمدید قراردادهای شرکت‌های چینی پس از انقضای آن‌ها در سال جاری با وزارت نفت عراق و شرکت بازاریابی نفت عراق سومو خواهد بود. این در حالی است که شرکت‌های چینی نظیر جیو جید، چونگمان و چنهوا در میادین نفتی جنوب عراق به ویژه در جزیره مجنون در بصره و استان میسان فعال هستند و جایگزین شرکت‌هایی مانند اکسون موبیل و شل شده‌اند.
در همین حال حجم سرمایه‌گذاری‌های نفتی چین در عراق در سال ۲۰۲۴ به ۵۱.۳ میلیارد دلار رسیده است. این منابع گفتند: ترامپ این اقدام را به دلیل نگرانی از برنامه‌ریزی چین برای افزایش صادرات نفت عراق به کشور خود تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز تا سال ۲۰۳۰، در اولویت کاری ساوایا قرار داده است. گفتنی است مارک ساوایا، که یک مسیحی کلدانی از دشت نینوا است و اخیراً توسط ترامپ به این سمت منصوب شده، دارای روابط دوستانه متعددی با سیاستمداران عراقی است.
اکوایران | تصویر اقتصاد ایران